Dyrektywa Omnibus wprowadzona z dniem 1 stycznia 2023 r. miała i ma za zadanie wzmocnić prawa konsumentów, między innymi poprzez wzmocnione środki egzekucyjne i zwiększenie przejrzystości przekazywanych konsumentom informacji.
Dyrektywa zobowiązuje przedsiębiorców w szczególności do szerokiego informowania konsumentów o średniej cenie produktu w ciągu ostatnich 30 dni. Oznacza to, że przedsiębiorcy od 1 stycznia 2023 r. zobowiązani są podawać obok tzw. „promocyjnej ceny” również informację o najniższej cenie,jaka obowiązywała w przypadku tego towaru lub usługi, w ciągu co najmniej 30 dni. Dzięki tym zmianom konsumenci będą mogli lepiej zweryfikować oferty, a po przeczytaniu informacji o najniższej cenie z ostatnich 30 dni przed obniżką, ocenić czy faktycznie mają się do czynienia z jakąś specjalną okazją cenową. Osobom mniej aktywnie śledzącym akcje promocyjne, niejednokrotnie tylko z nazwy promocyjne, łatwiej jest zatem ustalić w chwili zakupu czy towar np. ze specjalnym promocyjnym kodem, z ceną rzekomo o 50 % niższą, nie był jeszcze kilkanaście dni temu tańszy lub w tej samej cenie. Unijny ustawodawca przewidział tu jednak wyjątki, wprowadzając nowe zasady wskazywania tzw. „ceny z 30 dni sprzed promocji". Pierwszy z nich odnosi się do towarów, które ulegają szybkiemu zepsuciu lub mają krótki termin przydatności. Tym samym nie możemy oczekiwać tego typu informacji np. na niektórych produktach spożywczych. Kolejny wyjątek dotyczy produktów nowo wprowadzonych do obrotu czyli takich, które przedsiębiorca sprzedawał przez okres krótszy niż 30 dni przed ogłoszeniem obniżki jego ceny. W tym przypadku istnieje pewne ryzyko nadużyć przez sprzedawców, którzy mogą choćby dorzucać do jednego produktu coś jeszcze, aby można było uznać ofertę za unikatową.
Dyrektywa nakłada ponadto dodatkowe obowiązki na przedsiębiorców prowadzących działalność internetową lub oferujących usługi cyfrowe w zamian za dane osobowe, które są dla nich formą płatności, czyli tak zwane „usługi nieodpłatne”. Podmioty te będą zobowiązane do sprawdzania, czy zamieszczane recenzje rzeczywiście pochodzą od konsumentów, którzy faktycznie zakupili lub użyli oceniane produkty lub usługi. W tym przypadku przedsiębiorca, który udostępnia recenzje, powinien teraz informować konsumentów czy i w jaki sposób zapewnia, aby publikowane opinie pochodziły od konsumentów, którzy używali danego produktu lub go nabyli. Co ważne, obowiązek ten dotyczy teraz każdego przedsiębiorcy, który umożliwia dostęp do takich opinii. Tym samym dyrektywa wyraźnie zakazuje zamieszczania lub zlecania zamieszczania innej osobie, nieprawdziwych opinii lub rekomendacji albo zniekształcania opinii lub rekomendacji konsumentów, w celu promowania produktów. Przepis ten ma na celu wyeliminowanie tak zwanych „fake’owych opinii” albo skupowanych masowo albo wystawianych przez osoby, które nigdy produktu nie kupiły. Dyrektywa obliguje też do informowania konsumenta czy osoba trzecia oferująca towary, usługi lub treści cyfrowe za pośrednictwem internetowej platformy handlowej jest przedsiębiorcą czy nie, poprzez wprowadzenie obowiązku składania przedsiębiorcy stosownego oświadczenia przez te osoby. Tym samym jeżeli osoba trzecia oświadczy, że nie jest przedsiębiorcą, przedsiębiorca dostarczający usługi lub treści za pośrednictwem internetowych platform, ma obowiązek poinformowania, że do umowy z tą osobą nie mają zastosowania prawa konsumenta wynikające z przepisów o ochronie konsumentów. Przepis ten pozwala na dokonywanie bardziej świadomych zakupów od osób prywatnych działających na platformach sprzedażowych.
Dyrektywa doprecyzowuje również kwestie związane z niegodnością towaru z umową oraz rękojmią konsumencką i gwarancją. Jedną z głównych zmian wprowadzonych przez Dyrektywę Omnibus i mającą chyba największe znaczenie dla konsumentów są całkowicie nowe regulacje dotyczące reklamacji konsumenckich. Zmiana ta polega głównie na tym, że do ustawy o prawach konsumenta dodany został nowy rozdział dotyczący reklamacji konsumenckich. Obecnie w przypadku reklamacji złożonej przez konsumenta nie będą już stosowane przepisy Kodeksu cywilnego, ale zapisy ustawy o prawach konsumenta. Nowe zapisy w ustawie zmieniają hierarchię środków ochrony konsumenta, czyli jego żądań reklamacyjnych. Dotychczas konsument mógł dowolnie wybrać, czy żąda naprawy, wymiany, zwrotu pieniędzy, czy obniżenia ceny. Zgodnie z nowymi przepisami w pierwszej kolejności konsument będzie mógł oczekiwać naprawy lub wymiany i dopiero wtedy gdy to okaże się niemożliwe, będzie miał prawo domagać się obniżenia ceny lub odstąpić od umowy. Konsument zachowa prawo do odstąpienia od umowy lub obniżenia ceny, bez wcześniejszego żądania naprawy lub wymiany tylko wówczas jeżeli brak zgodności towaru z umową będzie na tyle istotny, że uzasadnia natychmiastowe obniżenie ceny albo odstąpienie od umowy. Podobnie jak przed wprowadzeniem zmian, konsument nie będzie mógł odstąpić od umowy jeżeli niezgodność towaru z umową jest nieistotna. W tym zakresie będzie miała zastosowanie zasada domniemania co oznacza, że to przedsiębiorca będzie zobligowany do wykazania, że zgłoszona przez konsumenta wada nie jest istotna. Zmieni się również moment do kiedy istnieje domniemanie, że towar był niezgodny z umową w momencie sprzedaży, dotychczas był to 1 rok, aktualnie termin wynosi 2 lata. Nowością w przepisach jest ponadto, że konsument może powstrzymać się z zapłatą ceny do chwili wykonania przez przedsiębiorcę obowiązków z tytułu reklamacji np. do momentu naprawy reklamowanego produktu. Zmianie ulega też katalog okoliczności kiedy konsument może złożyć reklamację, to znaczy że pojęcie „wada fizyczna lub prawna” zastąpione zostało pojęciem „niezgodność towaru z umową”. Bez zmian natomiast pozostaje okres, w którym sprzedawca odpowiada za niezgodność towaru z umową to znaczy, że nadal przedsiębiorca odpowiada za wady 2 lata od daty dostarczenia towaru. Dyrektywa wskazuje nadto, że przedsiębiorca zobowiązany jest do naprawy lub wymiany w ramach reklamacji w rozsądnym czasie od chwili, w której został poinformowany przez konsumenta o braku zgodności z umową, w tym bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta. Wprowadzono również rozwiązanie, zgodnie z którym przedsiębiorca zwraca konsumentowi cenę niezwłocznie, ale nie później niż w terminie 14 dni od otrzymania towaru lub dowodu jego zwrotu. Dyrektywa Omnibus nareszcie wprost reguluje kwestię, która dotychczas budziła spore wątpliwości, a mianowicie kto ponosi koszty przesyłki z reklamowanym towarem. Aktualnie koszty te obciążają sprzedawcę, a obowiązkiem konsumenta, w przypadku zgłoszenia reklamacji, jest wyłącznie udostępnienie przedsiębiorcy towaru podlegającego naprawie lub wymianie.
Na przedsiębiorcę, który nie będzie wykonywał nowych obowiązków wynikających z dyrektywy, w zakresie informowania o obniżkach cen towarów i usług, wojewódzki inspektor Inspekcji Handlowej będzie mógł teraz nałożyć dość wysokie kary pieniężne, bo aż do wysokości 20 tys. zł. Jeżeli przedsiębiorca nie wykona nowych obowiązków, co najmniej trzykrotnie w okresie 12 miesięcy, licząc od dnia, w którym stwierdzono naruszenie tych obowiązków po raz pierwszy, wojewódzki inspektor Inspekcji Handlowej będzie mógł nałożyć karę pieniężną w wyższej kwocie, aż do wysokości 40 tys. zł. Uchybienie dotyczące stosowania dyrektywy dodatkowo będzie podlegać ocenie Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który będzie mógł uznać daną praktykę za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i wówczas kara może wynosić aż do 10 % obrotu, osiągniętego przez przedsiębiorcę w roku poprzedzającym rok nałożenia kary. Ponadto Prezes UOKiK może nałożyć na osobę zarządzającą przedsiębiorstwem karę pieniężną, w wysokości do dwóch milionów złotych, jeżeli osoba ta, w ramach sprawowania swojej funkcji w czasie trwania stwierdzonego naruszenia, umyślnie dopuściła przez swoje działanie lub zaniechanie do zaistnienia praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.
Konsumenci wobec nieuczciwych działań przedsiębiorców w tym zakresie, mogą zatem teraz sami wykazywać aktywność i informować odpowiednie organy. Pierwszym krokiem jest poinformowanie Inspekcji Handlowej lub UOKiK o zauważonych nierzetelnych działaniach przedsiębiorcy. Konsumenci mogą też oczekiwać nie tylko zaprzestania takich działań, ale również finansowego ukarania przez organy przedsiębiorców nie stosujących zapisów dyrektywy. Dyrektywa ma zatem na celu zarówno zwiększenie przejrzystości czytelności ofert przedsiębiorców, ale ma również stanowić narzędzie dla konsumentów, pozwalające im na reagowanie w sytuacji pojawiających się na rynku nadużyć.
